Cando subo pola rúa Maior cara a Praza, sempre conto velo sentado no banco de pedra que hai ao pé da súa casa, co cóbado apoiado no mango do bastón, observando…Unhas veces está só, seguindo coa súa mirada curiosa todo o que pasa; outras, as máis, está sentado con alguén, falando.

Ás veces, atópoo camiñando, cando volve de xogar a partida no bar. Vai coxeando, apoiado na súa caiada… Unha cadeira desgastada e moitos golpes de neno... “Esta perna partina dúas veces e a outra disloqueina varias. Nunha desas fun parar á Residencia, case a debín de estrear”.

Ao Pepucho gústalle conversar e sabe escoitar, ou calar sen máis, mentres os outros falan. Cando alguén lle dá consellos (e non son poucos), xeralmente con respecto a súa saúde, escoita e cala, e míraos cunha risiña por baixo do nariz… Pero non contesta mal, non perde o humor. Eu nunca o vin cabreado.

Hai uns días pedinlle que me deixara entrevistalo; díxome que si, e quedamos para hoxe. E aquí estamos, na súa casa, a carón dunha mesa, falando dos seus anos de neno e da súa mocidade.

José Fernández González o «Pepucho», naceu na posguerra, nos anos da fame, un día de 1944. Lembra que empezou na escola ós seis anos, cando a escola aínda estaba no baixo da casa da «Molina». O primeiro mestre que tivo foi D. Juan. Pero tamén recorda a D. Álvaro do que di que só os aprendeu a axudar á Misa (en latín, coma era costume naqueles anos); aínda que o máis axeitado sería dicir que os aprendeu a todos menos a el, porque o Pepucho nunca foi de moita igrexa… Despois estivo D. Luís que os levaba ó Carqueixal a “plantar piñeiros” e que os ensinou a facer traballos manuais, coma aquel mapa da provincia de Ourense en madeira no que sinalaron os saltos de auga con bombilliñas que se acendían e todo. Por ese mapa déronlles un premio en Ourense.

Explica que daquelas non era doado conseguir a madeira e, para que me faga unha idea, dime que o José Manuel da Ana, fixo un mapa de España no asento dunha mesa vella da escola. Non había moito onde escoller, o que non servía para aproveitar, ía para facer lume porque tampouco había moita leña.

De neno era moi traballador. El traballaba cando os outros raparigos xogaban na Praza. Ó saír da escola ía coas vacas ó monte. Tamén aprendeu pronto a munguilas e, de seguida, esa faena quedou para el na casa.

O seu pai era o Sr. Pepe o «Chantadino»; viñera dunha aldea de Chantada xa de mozo, e quedouse en Seixalbo o resto da súa vida. Era ferreiro e traballou na vía do tren varios anos, ata que a remataron; ferraba os cabalos que tiñan para trasladar os homes e para carrexar o material, e tamén os coidaba e ía a mercalos a Lalín se cumpría substituír algún animal. O Pepucho facíalle de recadeiro, levaba os cabalos xa ferrados á Pedriña ou a Noalla e viña de volta con outros que precisaban cambiar o “calzado”. Os domingos, o pai dedicábaos a ferrar o gando dos veciños e, como entendía de animais, tamén o chamaban para axudar a parir a unha vaca ou para curar calquera besta mancada. O caso é que non descansaba nunca. “O meu pai sempre traballou moito e o problema era que, de paso, facíame traballar a min”.

Tamén recorda ir ó muíño que tiñan ó pé do río. As noites que quedaba moendo, o pai mandábao cortarlle a auga ás tres ou ás catro da mañá, cando xa non quedaba nada que moer, “para que parara e non dera pedra con pedra”. Ía no cabalo pero o medo non llo quitaba ninguén. Despois de todo, era un neno de oito ou dez anos de idade.

Aínda así, sacou tempo para xogar cos outros nenos; ó marro, á billarda, ó peón, ó burro. No verán, para poder ir ó río bañarse, levaba as vacas a pacer ó lameiro que tiñan os seus pais onda a Presa; ía alí sempre que podía, aínda que o mandasen ir a outro monte.

Dime que, cando el era pequeno, os nenos non xogaban coas nenas, había moi pouca relación entre uns e outras. Elas ían á escola con Da. Consuelo e tiñan outros xogos: o truco, a corda…

Cando lle pido que recorde como eran as súas relacións coas nenas, vénlle á cabeza unha labazada de D. Benito, o cura, por tentar pasarlle un papeliño cunha declaración de amor a unha nena que estaba noutro banco, na igrexa. El só era o “emisario” pero o cura non lle preguntou e el tampouco ía darlle explicacións. “D. Benito deume unha boa «hostia»… Cousas coma esa quitáronme as ganas de ir á igrexa, déronme a comuñón sen facer aínda a Primeira Comuñón”.

O bacharelato fíxoo no «Luis Vives» en Ourense. Alí aprobou o Ingreso e seguiu ata 4º de bacharelato. Os primeiros anos foi indo pero en 4º non o deixaron presentarse á reválida; metéuselle na cabeza que mandaran a outros menos preparados ca el, e que iso fora unha inxustiza. E atrancóuselle o estudio…

O ano seguinte repetiu 4º pero xa non ía ás clases. Di que se dedicou a vivir coma un “señorito”, paseaba pola cidade, ía ó cine ou á «Bilbaína» cos cartos que lle daban na casa para mercar os libros e o material para as clases. Nese tempo alternaba con mozos máis vellos ca el, coma o Ignacio, o seu primo.

Despois, cando decidiu deixar os estudos, na casa non lles sentou nada ben. Seus pais puxérono a traballar no eido e co gando, en xornadas que non remataban nunca.

Un bo día colleu uns cartos e escapou da casa; non se acorda ben pero tiña quince ou dezaseis anos. Foi para a estación do ferrocarril coa idea de coller un tren que o levase lonxe pero topou cun policía que sospeitou dos seus propósitos, e decidiu saír de alí para despistalo. Colleu un «ómnibus» que o deixou máis cerca, en Celanova. Alí encontrouse cuns veciños de Seixalbo, entre eles o Tino e o seu primo Ignacio, que o convenceron para quedarse con eles a traballar ata o fin de semana. E despois tamén o convenceron para volver xuntos a Seixalbo.

Cando chegou á casa, houbo un castigo outra vez, máis traballo e nada de cartos. E así quedaría de non ser porque o Tino lle pagou os días de traballo en Celanova.

De alí a pouco, empezou a traballar de mecánico pero aquilo durou menos dun ano. Non lle gustou. Despois estivo na Praza de Abastos… Os xefes sempre estiveron contentos con el porque tiña estudos, entendía de números e era traballador pero, cando o cabreaban, collía a porta e íase.

Así estivo varios anos. Traballaba un tempo, case sempre na Praza de Abastos, na froita; paraba un ou dous meses, nos que axudaba na casa do pai, e volvía traballar na cidade cando estaba falto de diñeiro. Se non había cartos non había diversión, nin saídas os domingos.

De mozo, cando tiña cartos, gastábaos ben, en comer e en durmir en bos sitios. Non ía a calquera pensión nin comía en calquera cantina.

Cóntame que xa de rapazotes, os da súa cuadrilla ían as tardes de domingo a xogar ao fútbol no Carqueixal e despois viñan a casa a cambiarse e collían cara Santa Mariña ou Rairo. No verán, ían bañarse na Presa, no río Barbaña (antes de que as fábricas do Polígono o usaran coma vertedoiro) e á tardiña tiraban cara San Cibrán. Tomaban unha cervexa e, se algún tiña unha rapaza que lle gustase, íalle falar… O máis lonxe que chegaban era á Valenzá.

Houbo un tempo que as tardes de domingo non eran de domingo, se non ían dar unha volta pola Rúa do Paseo en Ourense. Ían, daban unha volta, tomaban algo, e volvían xa contentos.

Por veces, interrómpese para contarme un detalle que lle ven a cabeza. Agora fai unha parada para explicarme que, cando xogaban ó fútbol, facíano cos zapatos porque non tiñan cartos para as botas. Para darlle á pelota sen medo, un xogaba cos zapatos do outro, así non lle daban pena. “Se os rompías, non eran os teus”.

Neses tempos, coas rapazas de Seixalbo seguían relacionándose pouco. Por veces ían dar unha volta pola estrada e falaban algo con elas, pero non callaba moito a cousa. De feito, só dous do seu grupo casaron en Seixalbo. O normal era que os de aquí lles falasen a rapazas doutras aldeas e os mozos doutros lugares viñan falarlles as rapazas de aquí.

Non había coches, nin motos. “Por iso as saídas eran cerca e sempre iamos xuntos…”

Logo, co paso dos anos, o Higinio, o Victoriano e algún máis, xa tiveron coche (o do pai, o do traballo)... Pero iso foi máis tarde.

Dí que, cando era rapaz e despois de mozo, sempre estaba en todas as trasnadas que se facían en Seixalbo. Cando ían roubar froita... Coma aquel día que foron roubarlle as laranxas ó Julio o «Chantadino». Tiveron que escapar a correr porque o Fernando o «Niño» saíulles cos cans do seu irmán. O Pepucho quedou pendurado da laranxeira pero os outros escaparon correndo e o pobre Toñito o «Chaves» terminou no Regato co traxe novo empapado. Ó Toñito sempre o collían ou lle pasaba algo...

Aquelas laranxas estaban verdes pero agocháronas nunha parede na Fonte de Abaixo e aínda comeron algunha cando ían buscar a auga para lavar os vasos despois de tomar o leite «dos americanos» (Aquel leite en po que repartían nas escolas cada mañá).

Tamén era un bo pé no Entroido. E no Enterro da Sardiña, naqueles anos en que estaba prohibido. Aínda recorda aquela noite que durmiu debaixo dun balcón no cima dun montón de vides secas, por medo a encontrarse ca Garda Civil ó volver para a casa.

Ou aquel día que lle pediu o carro ó Sr. Manolo, o da Sra. Amelia. Díxolle que era para o seu pai pero era para os amigos que ían á Valenzá á verbena. Levaron o burro do «Chuco» pero na festa emborrachárono e tiveron que deixar o carro en Ourense, no Xardín do Posío, porque o burro non podía tirar del. A rifa foi boa ó día seguinte cando o pai o soubo porque lle veu preguntar polo carro o Sr. Manolo…

Cos anos “fun asentando a cabeza e seguín na froita. De alí á casa, coas vacas, e de aí á froitería”… Estivo algún tempo na directiva do Tele Club, na do Club de Fútbol de Seixalbo e tamén na primeira asociación de veciños co Santiago...

E seguimos falando doutras moitas cousas que darían para outro artigo, quizais o escriba algún día...